فیروزه

این روزها شبکهٔ دوم سیما شاهد پخش دوبارهٔ سریال «قصه‌های جزیره» است. سریالی که در میانه‌های دههٔ هفتاد مخاطب بسیاری پیدا کرد (در کنار سریال «شمال ۶۰» و چند سال بعد سریال «پزشک دهکده»). گرچه امروزه و در دیدن دوبارهٔ این سریال رغبتی در بیننده برای پیگیری ایجاد نکند با این حال این سریال زنانه و خانوادگی در کنار دو کارتون ارزشمند «آن شرلی با موهای قرمز» و «بابالنگ‌دراز» دنیای جدیدی پیش روی بینندگانش ترسیم کرد (حتی پسرانی چون ما). ویژگی این سریال‌ها که بعدها ترکیبشان با پخش نمونه‌هایی کم‌طرفدارتر – مانند «رودخانهٔ برفی» – تکمیل شد، در چند مولفه خلاصه می‌شد:

۱. خانواده‌هایی کامل و شاد
۲. گرما، شور و احساسات دخترانه و زنانه (مطلوب زنان خانه‌دار ایرانی)
۳. قصه‌های دم دستی با پیام‌های گل‌درشت اخلاقی (مطلوب مدیران رسانه و همراه دغدغه‌های اهالی فرهنگ)
۴. پوشش، ساختار، دکوراسیون و فضاسازی‌های کلاسیک و قدیمی (مناسب نوستال‌بازها و جامعهٔ سنتی ما)
۵. سلامت اخلاقی سریال‌ها (عدم نیاز به برش زدن‌های متعدد و نگرانی خانواده‌ها)
۶. نمایش وفاداری اعضای خانواده‌ها به یکدیگر (مطلوب جامعهٔ رفیق‌باز و البته در حال گذار ما، با موج اختلافات خانوادگی) ادامه…

۱
چندی پیش که نسخهٔ DVD فیلم سینمایی «هیچ» ساختهٔ عبدالرضا کاهانی در دسترسم قرار گرفت، به تماشای آن نشستم و از آن همه شلوغی به دقت طراحی‌شده و بازیگردانی عالی گروه بازیگرانش لذت وافر بردم. اینکه یک کارگردان جوان، این اندازه با انرژی و وسواس دنیایش را خلق کند و در خلاقیتی جاه‌طلبانه بر همه چیز نظارت کند، غبطه‌برانگیز بود اگر مانند نگارنده شاهد تنبلی و بی‌حوصلگی نسل جوان فعلی در عمدهٔ کارهایش باشید. در برهوت ساخت فیلم‌های بزن‌دررو، چه در تلویزیون و چه سینما، که پر شده از لعبتکانِ خوش‌سیمای آپارتمان‌نشینِ پرادو ‌سوار، دیدن چنین اثری که مردمانش را از طبقهٔ اسفل اجتماعی برگزیده بود و به تصویر کشیده بود، غنیمتی بود بس گرانبها. اما و اما…چیزهایی در ضمایم این فیلم و حواشی آن بود که اکنون بهترین زمان برای پرداختن به آن‌ها است.

جایی در میان پشت صحنهٔ فیلم نشان داده می‌شود که باران کوثری، که در کنار دیگر دختران بازیگر سینما چون پگاه آهنگرانی و… از جمله پیشقراولان سیاست‌ورزی و احقاق حقوق زنان هستند و از قضا در «هیچ» بازیگر نقش زنی باردار از طبقهٔ اجتماعی پایین را بازی می‌کند – از کَندن پوست سیب‌زمینی عاجز است و به شوخی و جدی از کارگردان محترم می‌خواهد کاری دیگر به او محول کند تا بتواند انجامش دهد!!! این را بگذارید در کنار حواشی مهم فیلم که معاونت محترم سینمایی وزارت ارشاد مانع ارسال فیلم برای جشنواره‌های خارجی شدند و آه و فغان کارگردان محترم را درآورد؛ آن هم چنین فیلمی که از نمونه‌های قبلاً تقدیرشدهٔ جهانی‌اش چون «دایره» اثر جعفر پناهی یک سر و گردن بالاتر و شریف‌تر بود… ادامه…

۱
چند سال پیش درست در چنین روزهایی، وقتی که حکایت پروندة هسته‌ای ایران به بدترین نقطه رسیده بود و دو طرف قصد کوتاه آمدن نداشتند و شورای امنیت به نظر آخرین گزینه می‌آمد، ناگهان لشگریان ناپیدای خدا در قالب افکاری جاه‌طلبانه به ذهن رییس‌جمهور گرجستان هجوم برده و او را وسوسه کردند که برای گوشمالی استقلال‌طلبان «اُستیا» به شهر گروزلی پایتخت جمهوری خودخواندهٔ آنان لشگر بکشد. بدیهی است رییس‌جمهوری که روسیه از او دل خوشی ندارد و توجه زیادی به غرب دارد، وقتی چنین کند، ناخودآگاه روسیه را تحریک می‌کند تا به گرجستان لشگرکشی کند..و شد آنچه«باید» می‌شد. در دعوای نظامی آن روزهای روسیه و گرجستان، پروندة ما از روی میز غرب کنار رفت؛ از دید غرب ایستادن در برابر هیولای در حال بیداری روسیه مهم‌تر از دعوای نامعلوم با ایران بود. حال دوباره این روزها درست در زمانه‌ای که «کاترین اَشتونِ» کم‌تجربه در مصاف با «سعید جلیلی» راه به جایی نبرده و پرونده ایران دچار بوروکراسی اداری از نوع سازمان ملل و گروه ۱+۵ شده است، انقلاب‌های دومینووار شمال آفریقا و خاورمیانه دوباره ابابیل‌وار، ابرهه‌ها را از دور و بر خانه دور کرده است. این حکایت بازی خدا عجیب خواندنی و خنده‌دار است؛ به ویژه اگر از یاد نبریم آن به آن، همگی رخدادهای رسانه‌ای غوغای سال ۱۳۸۸، در انقلاب‌های این روزهای شمال آفریقا تکرار می‌شوند؛ نمونه‌اش همین روزها رخ داده است که یک ماشین عده‌ای از مردم مصر را زیر گرفت! یا فریادهای «الله اکبر» شبانة مردم!… به نظر می‌رسد وقت یک دوئل رسانه‌ای رسیده باشد. ادامه…

۱
در ایران امروز می‌توان از سه طبقه نام برد؛ آنان که دل در گرو آیین‌ها و آموزه‌های قبیله‌ای یا دینی یا اجتماعی دارند و طبقهٔ «سنتی» می‌خوانندشان. کسانی که به قوانینی چه درست و چه غلط پایبندند، آن اندازه که گاه در برخی استان‌ها می‌خوانیم و می‌شنویم دیگرسوزی و خودسوزی و خون‌بس و دعواهای حیدری‌-‌نعمتی بر سر همین اعتقادات راه می‌افتد؛ و البته این میان هستند کسانی که وامدار دین هستند و بر اساس میزان درکشان از آموزه‌های دینی تلاش می‌کنند مسلمانی خوب باشند. اینان چون به ریسمان دین یا سنت چنگ زده‌اند، عمدتاً در هنگامهٔ روبه‌روشدن با پدیده‌های روز و جامعهٔ معاصر که برایشان بیگانه می‌نماید، یا از مرجع تقلید خود – که در جامعهٔ قبیله‌ای (tribal) شیخ عشیره است – یا روحانی محل یا دیگر کارشناسان دین که تا حد باجناق متدین فامیل! هم نزول می‌کند، کسب تکلیف می‌کنند و معمولاً در تحیر نیستند. در حقیقت عدم تحیر و زندگی راحت با قوانینی که آن‌ها را ایمانی یا وراثتی پذیرفته‌اند، ویژگی این طبقه است که البته مانند هر طبقهٔ دیگری از خُرد تا کلان، از نخبه تا عامی در میانشان زیست می‌کنند. در سوی دیگر این طبقه که خود را چهارمیخ به سنت چسبانده‌اند، طبقه‌ای قرار دارد که چهار نعل به سوی مظاهر تمدن غرب و آیین‌های زندگی غربی می‌تازند؛ طبقه‌ای که «مدرن» می‌خوانندشان. اینان چه در پوشش و حجاب و چه در سلوک و برخورد روزانه و چه در جهان‌بینی‌شان در ساحت سیاست، فرهنگ، دین و دنیا با طبقهٔ «سنتی» متمایز هستند؛ ناگفته پیداست که اینان در ایران امروز در اقلیت هستند؛ گرچه شور و فطور و پروپاگاندا و نمود بیشتری داشته باشند؛ زیرا زاییدهٔ زندگی شهری و در حقیقت ساکنان و شاید صاحبان کلاسیک شهرها و فضاهای شهری چون گالری‌ها، سینماها، نمایش‌خانه‌ها، فضاهای تفریحی و.. هستند. این طبقه با تکیه بر دریافت‌های عقلانی خود یا دست‌کم یافته‌های تراش‌خوردهٔ قطب‌های فکری دگراندیش مورد وثوقشان (مشابه مراجع فکری طبقهٔ اول) و اعتماد و وابستگی به فناوری‌های غرب‌ساخته، زندگی خود را می‌گذرانند. البته ناگفته پیداست طبقهٔ اول به این دسته ژیگول، روشنفکر، بی‌دین، آلاگارسن، آلامد، قرطی، غرب‌زده و مانند این می‌گویند همچنان که طبقهٔ دوم آنان را اُمُّل، عقب‌افتاده، جهان‌سومی، بی‌سواد، فاندامنتال و عوام می‌خوانند. ولی در این میان طبقه‌ای در ایرانِ امروز به ویژه در کلان‌شهرها شکل گرفته‌اند که هم دل در گرو آیین‌های سنتی پیشینیان خود دارند و هم در گریز از کمبودهای شهرهای کوچک و زیستگاه‌های قبیله‌ای و روستایی به سوی فناوری‌های نو و شهری که طبعیتی غربی دارند و با خود مقتضیات ان سامان را به همراه می‌آورند، پناه آورده‌اند که این باهمستان جدید با خود آدابی به همراه می‌آورد که مورد پسند طبقهٔ سنتی نیست. پس دور نیست ببینیم خانواده‌ای را که در ایام محرم یا رمضان نذر می‌دهند، برای برخی اعتقادات دینی خود هزینه می‌کنند ولی در کنارش علاقه‌مند هستند به کنسرت موسیقی بروند، فارسی ۱ ببینند، به موسیقی رپ گوش کنند و در روابط خود با جنس مخالف کمتر سخت بگیرند! با این توصیف‌ها که می‌توان آن‌ها را با جزییات بیشتری ادامه داد، این طبقهٔ جدید را نه می‌توان مُدرن خواند نه سنتی؛ دیرزمانی است آنان را «طبقهٔ متوسط» می‌خوانند؛ طبقه‌ای که امکان لغزیدنشان به طبقهٔ مدرن بیشتر از طبقهٔ سنتی است؛ زیرا طبع سرکش و طغیانگر بشر با راحتی و آسایش و گریز از تقیدات و هنجارها که دین و سنت حاکم می‌کند، بیشتر جور است تا پایبند شدن به باید و نباید و گزاره‌های سنتی و دینی. ولی این همه تنها می‌تواند برای آکادمیسین‌ها ارزش داشته باشد تا برای کارگزاران و استراتژیست‌های حکومتی که به دنبال ترویج و گسترش گزاره‌های برآمده از فرهنگ دینی و ایرانی هستند. حال باید دید ابزارهای این ترویج چیست؟ ادامه…

۱
«تو می‌دونی یه گردان بره خط گروهان برگرده یعنی چی؟ گروهان بره، نفر بگرده یعنی چی؟»
….

«چرا اینجا؟ چرا اینجا؟…من شاکی‌ام! من شکایت دارم..کو اون رحمانیتت؟…»
…..

«بندهٔ خدا!!! اینجا پنجاه متر هم جلوتر از خط مقدمه!!!!»
….

«منم مهدی نریمان! فرماندهٔ گردان کمیل! گردان کمیل هنوز زنده است» ادامه…