فیروزه

۱
چندی است فتوای فقهی مقام معظم رهبری دربارهٔ بحث موسیقی در چند پایگاه خبری داخلی بازنشر می‌شود. معظم‌له در پاسخ به پرسش‌کنندگان بیان کرده‌اند که ترویج موسیقی جزو اهداف عالیه نظام مقدس اسلامی نیست. از این خبر که بگذریم، در جایی دیگر خواندم نیروی انتظامی تعدادی را که در حال ساخت یک ویدیوکلیپ برای یکی از شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی‌زبان بودند، دستگیر کرد. با توجه به این دو خبر، چند پرسش برای یک ذهن نقاد پیش می‌آید:

اول اینکه؛ تکلیف ما با خیل علاقه‌مندان آثار موسیقیایی چه می‌شود؟ خیل علاقه‌مندانی که در میانشان کسانی وجود دارند که طرفدار پروپاقرص موسیقی سالم ایرانی هستند و دنبال راهی برای ارتقای سطح آن ـ به عنوان یک میراث معنوی ایرانی ـ می‌گردند و نمی‌توان بر فعالیت‌های آن‌ها عناوین مفسده‌انگیز یا براندازانه بار کرد. ادامه…

با انتشار خبر توزیع قریب‌الوقوع سریال قهوهٔ تلخ ساختهٔ مهران مدیری، جمع سریال‌های غیرسیمایی (عنوانی بهتر از این نتوانستم اختیار کنم) به عدد دو رسید. اگر یک نگاه به عقب بیندازیم، در حدود سه سال اخیر ـ دقیقاً دوست دارم آغاز این موج تغییرات را از پخش سریال کره‌ای یانگوم و دست‌به‌دست‌شدن DVD با کیفیت زیرنویس‌دارِ بدون سانسور آن تلقی کنم ـ بازار تولیدات سرگرم‌کننده جهش عجیبی به خود دیده است. در شرایطی که تا اواخر سال ۱۳۸۴ آرزوی هر علاقه‌مند به سینما و تلویزیون، داشتن یک DVD از فیلم‌های تاریخ سینما با قیمتی کمتر از سه تا هفت هزار تومان بود ـ سریال که پیشکش ـ اکنون شبکه‌های توزیع غیررسمی (نمی‌گویم غیرقانونی چون مانند آبِ خوردن قابل ردیابی و پیگرد هستند ولی نه تنها عمدتاً دارند به کار خود علنی و عیان ادامه می‌دهند بلکه از سامانهٔ توزیع پستی نیز برخوردارند) جدیدترین فیلم‌های روز را در حجم ترابایت و فرمت دی‌وی‌دیِ فقرا، DivX، آن هم روی هاردِ اکسترنال به فروش می‌رسانند. البته باید دربارهٔ این پدیده حسابی تفحص کرد که واقعاً چه فیلم‌هایی در این مجموعه‌ها وجود دارند؟ چه اندازه به بالا رفتن فرهنگ بصری مخاطب ایرانی کمک می‌کنند؟ و از این دست چراها و آیاها…به این‌ها اضافه کنید افزایش حجم کشفیات تجیهزات ماهواره را که توسط نیروی انتظامی صورت می‌گیرد. باز به این کاروان اضافه کنید حجم انبوه سریال‌های زیرنویس‌فارسی‌شده‌ای را که در کنار شبکهٔ MBC فارسی و فارسی ۱ و چندتای دیگر رسماً بازار سرگرمی به زبان فارسی را قُرق کرده‌اند. تو گویی پس از مرحوم فردوسی این دومین دفعه است که نهضتی برای احیای زبان فارسی در ژانر سرگرمی راه افتاده است. جالب آنکه کار زیرنویس‌کردن محصولات تصویری سرگرم‌کننده دیگر از سریال گذشته و به مستند و مسابقات و ویدیوکلیپ و…رسیده است که نشان می‌دهد این ناتوی سرگرمی همهٔ مخاطبان ایرانی، با هر میزان درک و فهم و سواد را هدف گرفته است. اینکه این کار با اغراض پلید و هدایت‌شده همراه است یا همه حاصل دنیای کاپیتالیستی است ـ که هر جا پول باشد، اربابان سرمایه همان‌جا هستند ـ نیازمند ده‌ها و شاید صدها مطالعهٔ استراتژیک است که خروجی آن می‌تواند کارشناسان فرهنگی را وادارد تصمیمات کلان بگیرند. با این حال صرف‌نظر از چیستی و چرایی پدیده، خود پدیده را که برانداز کنیم به اندازهٔ کافی خوفناک است. البته نگارنده در میان این سریال‌ها و فیلم‌ها، البته در سویهٔ اعتقادی، چیز خانمان‌برانداز آن‌چنانی‌ای ندیده‌ام و معتقدم تا برخی آیین‌های کهن مذهبی هستند ـ مانند عاشورا و همگی جوانب و حواشی فرهنگی‌اش ـ بسیاری از تلقینات ضددینی این سریال‌ها بر باد می‌رود و این البته ارفاق خداوند به مسئولین ما و خانواده‌ها است ولی این دلیل نمی‌شود تا برای درگیرشدن با این سپاه تورانی، پادگان‌های فرهنگی ایرانی به خط نشوند. پادگان‌هایی که سربازانش متأسفانه در جایی دیگر اردو زده‌اند. اما کجا؟ ادامه…

۱
زمانی که مانند الان موج فیلم‌های کره‌ای همه‌گیر نبود و تولیدات کشور فخیمهٔ ژاپن پخش می‌شد، سریالی بود با نام هانیکو ـ یا چیزی مانند آن ـ که سرگذشت دخترکی شاد و خندان و سخت‌کوش را روایت می‌کرد یکی از شخصیت‌های جالب و به‌یادماندنی سریال، شخصیت پدر هانیکو بود؛ مردی متعصب به آداب سامورایی که می‌شد رد تحقیر ناشی از جنگ جهانی و ناکامی نظامی ژاپنی‌ها را در سکوتش دید. از آن ژاپنی‌هایی که حتی در نوع نشستن و برخاستنش نیز سامورایی بود. مردی که تلاش می‌کرد دست‌کم در سرسرای خانهٔ خود و حتی بیش از پدرش ـ یعنی پدربزرگِ خوشحال هانیکو ـ که طبیعتاً باید بیشتر از پسرش تعلق به آداب کهن می‌داشت، آداب سامورایی را حفظ کند. در یکی از قسمت‌های ماندگار سریال، پدر هانیکو با وجود آنکه می‌دید و می‌شنید خانوادهٔ شوهرِ دختر کوچکش ـ خواهر مظلوم و کم‌حرف هانیکو؛ نمادی از زنان عوام جامعه ژاپن ـ او را بلافاصله پس از زایمان به کار در مزرعه واداشته‌اند و او اکنون در اثر بیماری و ناتوانی در جایی شبیه اصطبل نگاه‌داری می‌شود، به جای آنکه بر اساس خواست افراد خانواده‌اش برای بازپس‌گیری او یا بهترکردن شرایط زندگی‌اش اقدامی کند، در برابر مادرشوهرِ دخترش که به او آداب و رسوم سنتی ژاپن در زمینهٔ جایگاه عروس را متذکر شد حاضر نشد قدمی از سنت‌ها پاپس بکشد و تا آخرین لحظه که خبر مرگ دخترش را به او دادند برخلاف خواست همه و حتی خواست بینندگان احساسی ایرانی حاضر به مداخله نشد. سیمای مردانهٔ وی که در اتاقی تنها نشسته بود در حالی که صدای شیون اهل خانه را می‌شنید که عزادار مرگ دخترشان بودند، بی‌آنکه در چهره‌اش ردی از پشیمانی باشد ـ البته اندوه بود ـ ساکت بود تا سنت‌ها ـ ولو غلط ـ به درستی اجرا شوند، به‌یادماندنی و قابل تحلیل است. ادامه…