فیروزه

 
 

دستیار

نگریستن، فعالیتی است خلاقانه که به تلاش نیاز دارد. هر آن‌چه در زندگی روزمره می‌بینیم، کم و بیش با عادت‌های اکتسابی دست‌خوش تغییر شکل می‌شوند و تلاش برای دیدن چیزها بدون آن‌که شکل‌شان دچار تحریف شود به چیزی چون شهامت نیاز دارد.
«آنری ماتیس»

موجودات زنده و بی‌جان اطراف ما هر کدام به واسطه تعاملاتی که با یکدیگر دارند منشاء اتفاقات و تغییراتی هستند که با خود ماجراها و یا حداقل یک ایده اولیه یک داستان را همراه دارند. مهم این است که با نگاهی دقیق‌تر و هم‌دلانه به آن‌ها بنگریم. با گوشِ چشم صدای‌شان را بشنویم و راه را برای بیان قصه‌ای که دارند هموار سازیم. این مجموعه سعی دارد تا راهی باشد که اطراف‌مان را بهتر ببینیم و راحت‌تر از آن‌ها بنویسیم.

بخش اول – جایی برای لکه‌ها

برای رسیدن به پاسخ پرسش‌هایم نیاز به یک مونامی دارم. یک دستیار که پا به پایم بیاید و در پردازش اطلاعات کمکم کند. این دستیار بی‌جیره و مواجب را بهتر است از همین لکه‌ها پیدا کنم. این‌جا روی میز لکه‌های قابل توجهی دیده می‌شود. یکی‌شان شبیه کرم، یکی شبیه خارپشت و دیگری شبیه یک تایر پنچر است. این‌ها نمی‌توانند دستیار مناسبی برای من باشند. مونامی من باید‌تر و فرز و دارای ویژگی‌های منحصر به فردی باشد. ادامه…


 

تقلید، بازنمایی و فرم

تقلید و بازنمایی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین نظریه‌های مطرح شده در باب تبیین زیبایی‌شناسی است. تشریح و تبیین این نظریه به فلسفه افلاطون و حتی پیش از افلاطون باز می‌گردد. در تقلید و بازنمایی آن‌چه اهمیت ویژه دارد شکل محسوس و شخصیت یک‏ شی به واسطه نمای دیداری آن است و این همان چیزی است که می‌توان گفت رابطه‌ای مستقیم با مفهوم فرم دارد.

اگرچه اصطلاح محاکات و تقلید (Mimesis) یکی از دشوارترین و پر دردسرترین اصطلاحات در زیبایی‏شناسی افلاطون است اما این مفهوم در فرایند فلسفه افلاطون چنان نقش بنیادینی داشت، که گذشته از نظریه هنر و زیبایی، هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی افلاطونی نیز از رهگذر تحلیل میمزیس قابل درک و دریافت است. ادامه…


 

فرم خاص و فرم مشترک

زیبایی و فرم هنری - بخش سوم

کتاب «مقدمه‌ای بر فلسفه هنر» تالیف ریچارد الدیج یک اثر مقدماتی و در عین حال جامع در زمینه مباحث نظری هنر به شمار می‌آید. این کتاب برای اولین بار در سال ۲۰۰۳ از سوی انتشارات کمبریج منتشر شده است. تلاش ما این است که طی سلسله مطالبی در سایت فیروزه، ترجمه منتخبی از مهم‌ترین مطالب کتاب را که برای عموم خوانندگان فیروزه قابل استفاده باشد ارایه نماییم.

جهت توسعه دانش خوانندگان، مترجم قسمت‌هایی را که نیازمند توضیحات بیشتر بوده، در متن ترجمه و به صورت پیوند (لینک) قرار داده است تا به این وسیله زمینه آشنایی گام به گام خوانندگان با متون تخصصی فلسفه هنر فراهم گردد.

بخش اول – دوست داشتن یک شیء
بخش دوم – فرم غایتمند

فرم، الگو و چینش اثر هنری می‌تواند به دو صورتِ متمایز لحاظ شود: «فرم مشترک» و «فرم خاص». فرم مشترک، چینش یا شیوه ترکیبی است که می‌تواند در آثار هنریِ مجزا به صورت مشترک حضور یابد. فرم مشترک شامل مواردی از این قبیل است:
فرم سونات در موسیقی، فرم غزل ایتالیایی، تنظیم اجزاء درام بر اساس وحدت‌های سه گانه و کلاسیکِ زمان، مکان و کنش و چینش مثلثیِ تصاویر متعدد در نقاشی‌های تاریخی یا داستانی. ادامه…


 

موزه‌های الهام‌بخش

لی استین و محمدهادی سرانجام

سال‌ها، منبع الهام‌بخش خود را در تنهایی به موزه رفتن دنبال کرده‌ام. تنهایی رفتن کلید ماجرا است. وقتی با دیگران هستم این سوال که آیا به آن‌ها خوش می‌گذرد یا این‌که من خیلی معطل می‌کنم مدام ذهنم را مشغول می‌کند.

یکی از اولین شعرهایی که تا حالا منتشر کرده‌ام، سروده‌ای است که با نگاه کردن به پرتره مادا پریماوزی اثر گوستاو کلیمت واقع در موزه هنرهای متروپولیتن الهام گرفته‌ام، درست وقتی که نوزده سالم بود و تقریبا هیچ دوستی در نیویورک نداشتم. شعر دیگری هم دارم که جرقه‌اش با نقاشی تولد اثر مارک شاگال زده شد.

عاشق موسسه هنر شیکاگو و موزه جورجیا اوکیف هستم. به ندرت دوربینی را با خود همراه می‌برم ولی دفترچه یادداشتم همیشه همراهم است.


 

چارلز

شرلی جکسون و زهره شریعتی

داستانی ترجمه نشده از شرلی جکسون

اولین روزی که پسرم «لَری» می‌خواست به کلاس پیش دبستانی برود، دیگر از لباس سرهمی مخمل کبریتی‌اش استفاده نکرد و به جای آن یک شلوار جین آبی رنگ با کمربند چرمی پوشید.

او را در اولین صبحی که همراه دختر بزرگ‌تر همسایه به مدرسه ابتدایی می‌رفت، تماشا کردم و حس کردم که دوره‌ای از زندگی لری به پایان رسیده و او دیگر آن پسر کوچولوی شیرین زبانی که به مهدکودک می‌رفت نیست. شلوار بلندی پوشیده بود و شق و رق راه می‌رفت. حتی یادش رفت گوشه‌ای بایستد و برای خداحافظی با من دست تکان دهد. ادامه…


 

جایی برای لکه‌ها

نگریستن، فعالیتی است خلاقانه که به تلاش نیاز دارد. هر آن‌چه در زندگی روزمره می‌بینیم، کم و بیش با عادت‌های اکتسابی دست‌خوش تغییر شکل می‌شوند و تلاش برای دیدن چیزها بدون آن‌که شکل‌شان دچار تحریف شود به چیزی چون شهامت نیاز دارد.
«آنری ماتیس»

موجودات زنده و بی‌جان اطراف ما هر کدام به واسطه تعاملاتی که با یکدیگر دارند منشاء اتفاقات و تغییراتی هستند که با خود ماجراها و یا حداقل یک ایده اولیه یک داستان را همراه دارند. مهم این است که با نگاهی دقیق‌تر و هم‌دلانه به آن‌ها بنگریم. با گوشِ چشم صدای‌شان را بشنویم و راه را برای بیان قصه‌ای که دارند هموار سازیم. این مجموعه سعی دارد تا راهی باشد که اطراف‌مان را بهتر ببینیم و راحت‌تر از آن‌ها بنویسیم.

یک بعد از ظهر آخر هفته، در محل کار یا پاتوق همیشگی، وقتی جمع رفقا جمع نیست، فرصت مناسبی است برای مرور خاطرات. تاثیر نامریی اشخاص را می‌توانم حس کنم. کم‌ترین اثری که می‌توانم به آن‌ها توجه کنم اثر انگشت و لکه‌هایی است که روی میز شیشه‌ای دیده می‌شود. هر کدام حتما برای خودشان شخصیت و ماجرایی پنهان دارند. گوشه‌ای اثر انگشتی بزرگ را کنار اثر انگشتانی کوچک‌تر پیدا است. باید جایی باشد که آقای حامدی نشسته بوده. آن دیگری هم شاید مال دختر سه ساله‌اش باشد. کار را می‌شود با یک چرا ادامه داد. چرا دختر بچه همراه پدرش این‌جا آمده؟ پاسخ‌ها می‌تواند چند جور باشد:

۱. همسر آقای حامدی آن روز وقت دکتر داشته.
۲. سه‌شنبه‌ها با دوست‌هاشان قرار استخر دارند و ورود بچه‌های زیر چهار سال به استخر ممنوع است.
۳. خانمش چهارشنبه امتحان مهمی دارد و خانه بدون بچه جای بهتری برای مطاله است. ادامه…


 

ماهی بدون «میم»، «ها»، «یا»

گزارشی از نهمین جشنواره سراسری تئاتر ماه

جشنواره سراسری تئاتر ماه عصر شنبه ۲۹ مهرماه با معرفی برگزیدگانش به کار خود پایان داد. جشنواره‌ای که از دو جنبه شاخص و قابل توجه بود. جنبه اول شرکت‌کنندگان آن، که متشکل از گروه‌های جوان و بیشتر گم‌نام و کمتر شناخته شده کشور بودند و جنبه دوم هم محتوا و مضامین نمایش‌ها که ظاهرا باید دارای وجوه عمیق، معنوی و دینی باشند. همین وجه دوم است که این جشنواره را مسمی به «ماه» می‌کند؛ معنویت، اندیشه و هنر. اما متأسفانه جشنواره و نمایش‌ها غیر از یکی دو مورد، آن طور که توقع می‌رفت نتوانست انتظارها را برآوره کند. چرا؟ پاسخش را مختصر و موجز می‌گذارم بین این سطرها و خطوط ادامه…


 

فرم غایتمند

زیبایی و فرم هنری - بخش دوم

کتاب «مقدمه‌ای بر فلسفه هنر» تالیف ریچارد الدیج یک اثر مقدماتی و در عین حال جامع در زمینه مباحث نظری هنر به شمار می‌آید. این کتاب برای اولین بار در سال ۲۰۰۳ از سوی انتشارات کمبریج منتشر شده است. تلاش ما این است که طی سلسله مطالبی در سایت فیروزه، ترجمه منتخبی از مهم‌ترین مطالب کتاب را که برای عموم خوانندگان فیروزه قابل استفاده باشد ارایه نماییم.

جهت توسعه دانش خوانندگان، مترجم قسمت‌هایی را که نیازمند توضیحات بیشتر بوده، در متن ترجمه و به صورت پیوند (لینک) قرار داده است تا به این وسیله زمینه آشنایی گام به گام خوانندگان با متون تخصصی فلسفه هنر فراهم گردد.

بخش اول – دوست داشتن یک شیء

نکته قابل توجه این‌جاست که در میان تعاریفی که بر عاملیت لذت زیباشناختی تاکید دارند، احتساب یک صورت متحدالشکل حتی برای اولین نمونه‌های مواجهه تجربی هم کفایت نمی‌کنند، چه رسد که بخواهند مفصل‌بندی یک نوع تجربه لذت‌بخشِ «معنادار» [و در ادامه، تولید یک نظریه در این‌باره] را بر عهده بگیرند. کانت در «نقد قوه حکم» به نحو روشنی در همین مسیر حرکت می‌کند؛ آن‌جا که «فرمِ غایتمندِ یک موضوع» را که موجب «بازیِ آزاد و هماهنگ قوای شناختی» ماست مطرح کرده و آن‌را وجه معین هر شیء زیبای طبیعی یا هنری می‌داند. مشکل اصطلاح‌شناسی کانت در این‌جاست که او قادر نیست که با تعیین خصلت هنری موضوعات، تحلیل روشنی از اختلافات [ناظران در تشخیص زیبایی] ارائه دهد و آن‌ها را در این موارد به توافق فوری برساند. کانت به خوبی آگاه است که واژه «فرم غایتمند» آن قدر مبهم است که استعمالش به نحو عقلانی با مناقشاتی همراه خواهد شد (حتی اگر در پوشش این مناقشات، پرسش از صحت این اصطلاح هم نهفته باشد). اما هدف کانت در این عبارات، بیش از همه طرح این پرسش است که چرا تجربه زیبایی، اعم از طبیعی و هنری، برای ما مهم تلقی می‌شود. این تجربه بیش از یک زمزمه یا آواز مطبوع و در واقع یک احساس لذتِ… معنادار و متمایز است. ادامه…


 

در راه‌ماندگان

به بهانهٔ فیلم «ضدگلوله» ساختهٔ مصطفی کیایی

«انقلاب امری خلاف عادت است… هر چند خود انقلابِ اسلامی بعد از هدم عادات گذشته عادات و ملکات تازه‌ای را به هم‌راه بیاورد، اما با تزریق این عادات در قالبِ ظاهری رمان و داستان‌سرایی با تقلید از فرم رمان، ادبیاتی داستانی متناسب و هم‌شأن انقلاب به‌وجود نخواهد آمد. باید از میان انسان‌هایی که تحول معنوی انقلاب اسلامی را به جان آزموده‌اند و جوهر رمان را نیز شناخته‌اند کسانی مبعوث شوند که این وظیفه را بر عهده گیرند و نباید انتظار داشت که نتایج مطلوب به آسانی و بی‌زحمت و ممارستِ بسیار فراچنگ آید. رسولان انقلاب باید به «جوهرِ» رمان دست پیدا کنند نه «فرم و قالب» آن؛ و البته از آن‌جا که این روزگار، روزگار اصالت روش‌ها و ابزار است، بدون تردید تا جوهر رمان مسخر ما نشود فرم و قالب آن نیز به چنگ ما نخواهد آمد. و این سخن در باب دیگر هنرها نیز صادق است. » [۱] این سطور بخش‌های پایانی مقالهٔ «رمان و انقلاب‌اسلامی» سیدمرتضی آوینی است. آن‌مرحوم با نوشتن مقاله‌هایی از این دست در اواخر دههٔ شصت و اوائل دههٔ هفتاد، حمله‌های تند و گزنده‌ای به جریان موسوم به سینمای‌عرفانی کرد و در مقابل به فیلم‌های به‌ظاهر ساده و کم‌اهمیتی هم‌چون «عروس» و «نیاز» و «قصه‌های مجید» روی خوش نشان داد. این روند در نهایت با نوشته‌شدن مقالهٔ «عالم‌ِهیچکاک» در کتاب «هیچکاک، همیشه استاد» به یکی‌از مهم‌ترین نقاط‌عطف خود رسید و خیلی‌ها را بعداز شهادت آن بزرگوار به این استنباط رساند که اولین گام در مسیر پرسنگلاخ و نارفتهٔ مسخّر کردن آن‌چه او «جوهر» هنر [و در محل‌بحث ما سینما] می‌دانست، ساختن فیلم‌هایی قصّه‌گو و سرراست و دوری جُستن از تهی‌کردن سینما از جذابیت‌های ذاتی و دراماتیک خود به‌اسم تعالی‌گرایی و پیام‌دهی و فرو افتادن در دام پیچیده‌نمایی‌های مزوّرانه است. «ضدگلوله» دومین ساختهٔ سینمایی مصطفی کیایی، یکی از همان فیلم‌های سرراست و قصه‌گویی است که سینمای پرسوءتفاهم امروز ما به‌شدت از کمبود آن‌ها رنج می‌برد. ادامه…


 

فرم در هنر و زیبایی‌شناسی

فرم در هنر - بخش اول

«فرم‏» یکی از اصطلاحات کلیدی است که‏ استفاده از آن در مباحث هنری بسیار رایج است، به گونه‏ای که می‏توان‏ آن را یکی از مهم‏ترین مفاهیم پایه‏ای هنر در نظر گرفت. با شنیدن یا مشاهده فرم، از این واژه یک مفهوم محسوس مشترک بین عموم‏ استنباط می‏شود. اما ارائه تعریفِ دقیق و تحلیلی آن با بیانی صریح دشوار است.

مفهوم فرم نزد عموم مردم همچون مفاهیم بنیادینی چون فضا، هستی و زمان جزو بدیهیاتی است که هرکس‏ علاوه بر ارتباطی که در چارچوب ادراک خود از جهان و محیط زندگی با آن‏ها دارد، در حیطهٔ تخصص و فعالیت حرفه‏ای خود نیز به گونه‏ای‏ خاص و از زاویه‏ای ویژه آن‏ را تبیین می‏کند. به علاوه باز بودن حیطه معنایی‏ «فرم» و امکان به وجود آمدن سوء تفاهم در درک‏ مفهوم این واژه اساسی، ضرورت پرداختن به وجوه‏ مختلف معنایی آن را تاکید می‏کند. ادامه…