فیروزه

نمی‌دانم پنج‌شنبه شب هفتهٔ گذشته، حول و حوش ساعت ۹ چند نفر از شما شاهد میزگرد تلویزیونی‌ای که به بهانهٔ نقد سریال «به کجا چنین شتابان» داشت از شبکهٔ تهران پخش می‌شد بوده‌اید، اما به نظر صاحب این قلم دقت و تأمل در حرف‌های مهمانان برنامه و نیمچه‌جدلی که بین آن‌ها و مجری به وقوع پیوست می‌تواند تلاشی جهت رمزگشایی از معمای چندمجهولی نگرهٔ غالب در تلویزیون ـ این فراگیرترین رسانهٔ ما ـ و سازوکارهای تولیدی آن باشد.

مهمانان برنامه آقایان حسن عباسی (همان حسن عباسی معروف!)، مسعود فراستی و ابوالقاسم طالبی آن‌قدر حرف‌های پراکنده و بی‌ربط از سریال زدند و آن‌قدر حرف همدیگر را نفهمیدند و آن‌قدر توی صحبت‌های هم دویدند که تحلیل و بررسی مضمون حرف‌ها و واکنش‌های هر کدام از آن‌ها می‌تواند موضوع یادداشتی جداگانه باشد، اما غریب‌ترین موضوعی که در آن میزگرد طرح شد صحبت از عناوین «اسمش را نبر» و مگویی هم‌چون LOST و ۲۴ بود. این عناوین به قدری برای دیدگاه رسمی تلویزیون شمایل ممنوعه‌ای دارند که صِرف طرحشان در تلویزیون امری بی‌اندازه غریب و غیرقابل باور است. اما آنچه غرابت این قصه را دوچندان می‌کند و جای تأملی هشداردهنده دارد این‌ است که برده شدن نام LOST و ۲۴ و صحبت از ویژگی‌های فرمی و روایی‌شان درست وسط نقد و بررسی سریالی ایرانی به وقوع می‌پیوندد. یعنی رسانهٔ عریض و طویلی به نام تلویزیون آمده و سریالی ساخته و پس از تبلیغ و حمایتی کم‌نظیر از محصولش ـ حتی به قیمت پخش همزمان از دو شبکه و زیر سؤال رفتن استقلال صوری آن‌ها از یکدیگر ـ میزگرد نقدی به منظور بررسی آثار فرهنگی اجتماعی آن محصول با شرکت کارشناسان و صاحب‌نظران فن برگزار کرده اما درست همین‌جا پدیدهٔ بیگانه‌ای به نام LOST پیدا می‌شود و ـ به رغم تمام بایکوت شدن‌ها و نادیده گرفته شدن‌ها و مغضوب بودن‌ها از جانب دیدگاه رسمی ـ بحثش گُل می‌کند و موضوع اصلی را که بررسی «به کجا چنین شتابان» بود به حاشیه می‌راند و حتی صدای مجری را درمی‌آورد که: «LOSTش را کم کنید»!

وقتی مدیران فرهنگی ما به شعاری‌ترین و انفعالی‌ترین صورت ممکن هالیوود را یک کاسه کردند و یگانه وظیفه‌اش را استثمار اذهان بشر ‌شمردند و با دیدگاهی غیرواقع‌بینانه دم از خودکفایی‌مان در محصولات فرهنگی زدند و اعلام کردند تولیدات داخلی‌مان جذاب‌تر و بامحتواتر از سینمای پوشالی هالیوود است و تله‌فیلم‌های همین صدا و سیمای‌ ما مخاطب را از مراجعه به فیلم‌های خارجی بی‌نیاز کرده و آمار مخاطبان سریال‌های وطنی چند برابر تماشاگران فیلم‌های خارجی است، وقتی همان مدیران فرهنگی در خلوت خود از تماشای همین LOST امپریالیستی لذت بردند و تک‌تک اجزا و مؤلفه‌هایش را تحسین کردند اما به موضع اعلام نظر رسمی که رسیدند کل اثر را بایکوت کردند و سعی نمودند دانلود به‌روز قسمت‌های جدیدش از اینترنت و دست به دست شدن دی‌وی‌دی‌هایش بین مردم را نادیده بگیرند تا مبادا گوش جدیدی تیز شود و توجه کس دیگری بدان جلب شود باید احتمال چنین روزی را می‌دادند که این پدیدهٔ بیگانه بالأخره راه نفوذی به جام‌جم پیدا کند.

قصدم این نیست از این سیاهه وادادگی و انفعال و بالا بردن دست‌ها در مقابل محصولات فرهنگی مغرب‌زمین نتیجه‌گیری شود. اولین قدم مقابله و پنجه در پنجهٔ هالیوودی‌ها افکندن شناخت موقعیت و امکانات خویشتن و داشتن تحلیلی جامع و واقع‌بینانه از رقیب است. اگر قرار شد روزی رسانهٔ فراگیر ما LOST را نقد کند ـ حداقل مسئولان شبکهٔ ۵ قولش که را داده‌اند ـ بی‌گمان این بررسی باید همهٔ جوانب الهیات مسیحی، اسطوره‌ای، روان‌شناختی، فلسفی (به خصوص بحث‌های مبتنی بر فلسفهٔ علم)، دراماتیک، جامعه‌شناسانه و چندین مؤلفهٔ دیگر آن را مدنظر قرار دهد تا امثال آقای عباسی به همین راحتی مدعی نشوند ساختار روایت LOST برگرفته از روایت قرآن در بازگویی قصهٔ موسی علیه‌السلام است و بعد خام‌دستانه به «نَحْنُ نَقُصُّ عَلَیْکَ أحْسَنَ القَصَص» استناد کنند و از کنار سؤالات اساسی‌ای که در اذهان مخاطب پیرامون جنس روایت و قصه‌پردازی و بداعت قرآن پدید آمده غیرمسئولانه بگذرند.