فیروزه

۱.
آقا یوسف یک منبر است، یکی از آن قصه‌هایی که روی منبر تعریف می‌شوند، منبری می‌گوید یکی از کارهای اشتباه ما آدم‌ها زود قضاوت کردن است، زود قضاوت کردن خیلی بد است، بگذارید برایتان قصه بگویم، یکی بود یکی نبود زیر گنبد کبود غیر از خدا هیچ‌کس نبود، یه زمونی تو یه شهری یه پدری با دخترش زندگی می‌کرد، مادر اون دختر که همسر اون پدر بود چند سال پیش مرده بود، باباهه عاشق دخترش بود، اسم باباهه آقا یوسف بود، آقا یوسف نظافت‌چی خونهٔ مردم بود، خونهٔ آدم پول‌دارها، دخترش رعنا این را نمی‌دانست، آقا یوسف دلبسته و وابستهٔ رعنا بود ، تا این که یه روز … آقا یوسف یک منبر اخلاقی است. همین کفایت می‌کند تا شایستهٔ تقدیر و احترام باشد، جامعه به منبرهای اخلاقی، به توصیه‌های اخلاقی، به تلنگرها و تذکرهای اخلاقی بیشتر از این‌ها نیاز دارد، گیرم این منبر نقص‌هایی هم داشته باشد، همین که پامنبری‌هایش تا آخر پای منبرش می‌نشینند برای قابل قبول بودنش کفایت می‌کند.

۲.
فیلمنامهٔ آقا یوسف می‌توانست پیچیده‌تر شود، می‌توانست تعلیق‌های بیشتری داشته باشد، می‌توانست جدی‌تر باشد، می‌توانست واقعی‌تر باشد، از فانتزی بودن و ته مایه‌های طنز داشتن فاصله بگیرد، می‌توانست تیره‌تر و سیاه‌تر باشد. این جوری می‌شد شبیه به کارهای فرهادی ، من به عنوان یک مخاطب از علی رفیعی ممنونم که فیلمنامه‌اش را این‌گونه ننوشت، ساده حرف زد، معما طرح نکرد، مردم را غمباد گرفته از سینما بیرون نفرستاد، چشم‌بندی نکرد، هزار تا سؤال و احتمال و فکر توی ذهن بیننده باقی نگذاشت، با اعصاب بیننده بازی نکرد. آقا یوسف ساده و معمولی حرف زد. با این حساب این هم جای تشکر دارد.

۳.
اولین مشکل آقا یوسف که توی ذوق می‌زند گریم‌هاست، گریم بازیگران در آقا یوسف مشکل دارد، غلیظ است، آزار دهنده است، چهرهٔ بازیگران زن را تحت الشعاع قرار داده است. مشکل بعدی فیلم اما بازی‌هاست، اغراق شده و کنترل نشده، مهمدی هاشمی بیش از اندازه سعی می‌کند مهدی هاشمی باشد، بیش از اندازه روی یک سری حس ها و رفتارهایش اصرار می‌کند ، صحنهٔ سوار شدنش به اتوبوس افتضاح از آب درمی‌آید، دعوایش با دوستش جالب نیست، صابر ابر خیلی شعاری بازی می‌کند، نقش مقابلش هم، با بازی شاهرخ فروتنیان خوب است، لیلا بلوکات سرد و بی رمق بازی می‌کند، بازی لادن مستوفی بد نیست، هانیه توسلی هم همین جور. الباقی را هم با ای بدک نبودند می‌شود بی خیال شد. سومین ایراد اما استفاده از قرینه سازی‌ها و نمادپردازی‌های عریان و تاریخ گذشته است. نمونه اش سکانسی که رعنا با لباس سرتا پا سرخ برای آقا یوسف آن قسمتی از شازده کوچولو را می خواند که گل سرخ را رها می‌کند، تا به ما بفهماند که میان آقا یوسف و رعنا قرار است اتفاق‌هایی رخ بدهد.

۴.
سختی کار آقا یوسف در باور پذیر نشان دادن باور ناپذیرهاست. این دشواری به موضوع و پیام فیلمنامه برمی‌گردد، قضاوت‌ها بر اساس قرائن و شواهد شکل می‌گیرد، آقا یوسف می‌گوید بر اساس شواهد و قرائن هرچقدر هم که مسلّم و قطعی به نظر برسند قضاوت نکنید، بعد می‌خواهد نشان بدهد که در اوج باور ناپذیری چگونه دقیقاً آنچه خلاف قرینه‌ها و حدس‌ها و یقین‌ها بوده اتفاق افتاده است. می‌خواهد نشان دهد حتی به چشم‌ها و گوش‌ها برای قضاوت کردن اعتمادی نیست، این رخ دادن اتفاقات باور ناپذیر اما در قصه باید باور پذیر باشند تا مخاطب قصه را بپذیرد، فیلمنامهٔ آقا یوسف در اینجا لنگ می‌زند، هم‌صدایی دو تا دختر عین همدیگر در فیلم باور پذیر از آب در نمی‌آید.

۵.
آقایوسف در حس‌پردازی هم لنگ می‌زند، با آن که دلش می‌خواهد به روابط پنهان و آشکار میان آدم‌ها بپردازد اما بیشتر حس‌ها را از مکان‌ها و لوکیشن‌ها می‌گیرد، حس تنهایی و کهنگی و فراموش شدگی به جای آن که از آدم‌ها باشد از خانه‌های قدیمی و کهنه و بی‌نور و رنگ و رو رفته است، آدم‌ها خودشان نمی‌توانند این حس را بروز بدهند، احساس تنهایی با حس پیری و فرتوتی و از کار افتادگی مخلوط می‌شود و غیرت و وابستگی در آقا یوسف هم گم می‌شود. گم شدنی که بیشتر به نظر می‌رسد از بی‌حوصلگی نویسنده در تفکیک ظرایف و لطائف هر حسی نشئت می‌گیرد تا ایده‌ای پشت سر کار.

۶.
با وجود همهٔ این‌ها آقا یوسف خودش یک فیلم غیراخلاقی است که مرتکب دو خطا و گناه اخلاقی می‌شود، یکی قضاوت و دیگری عمل کردن بر خلاف آن آموزهٔ اخلاقی که خودش دیگران را به آن دعوت می‌کند. در پایان فیلم همهٔ کاسه‌ها و کوزه ها بر سر شیرین شکسته می‌شود در حالی که بیننده جز چند قرینهٔ مبهم و دور از شیرین هیچ ندیده است. شیرین منجی رعنا می‌شود، مخاطب بار اتهاماتی را که در طول فیلم بر گردهٔ رعنا گذاشته شده بود یک‌جا می‌گذارد روی دوش شیرین، چون که یک بار سوار ماشین دکتر شده، چون که صدایش با صدای رعنا یکی بوده، چون که احتمالاً قبلا با دکتر سر و سرّی داشته، چون که احتمالاً وجودش از رابطهٔ دکتر و رعنا پر از نفرت و کینه شده، حتی اتهام حمله و چاقوزنی هم به سمت شیرین نشانه می‌رود، چون که ضربه‌ها ناشیانه و زنانه نواخته شده‌اند. این‌ها صورت می‌گیرد تا عاقبت قهرمانان قصه ختم به خیر شود. این دقیقاً خلاف آن پیام اخلاقی است که فیلم از اول تا آخر زور می‌زند به مخاطب بقبولاند. به این علت است که می‌گویم آقا یوسف خودش یک فیلم غیر اخلاقی است.