۱- پشت دیوار مقبرهٔ شهدای اُحُد مدام تصویر آنتونی کوئین جلوی چشمانم بود! و همه‌اش فکر می‌کردم اوست که توی یکی از قبرهای این محوطه خوابیده. فقط این هم نبود. وقتی بچه‌های کاروان داشتند از روی تپهٔ مشرف بر منطقهٔ اُحُد، زیارت‌نامهٔ شهدا را می‌خواندند حواس من یکی مدام پرتِ تطبیق و مقایسهٔ تصویرپردازی‌های مرحوم مصطفی عِقاد بر منطقهٔ جلوی چشمانم بود. مقایسه‌ای که البته سرانجامی جز ناکامی نداشت. نه میدان نبرد به گستردگی و مسطحی فیلم عقاد می‌نمود و نه تنگهٔ کوه به‌فراخی و سهل‌الوصولی فضای طراحی‌شدهٔ سکانس حملهٔ خالدبن‌ولید به سپاه اسلام. امّا واقعا تاریخِ خام و در کتاب‌ها مانده را چگونه می‌توان بدون زاویهٔ دید چشم پرنده و حرکت ۱۸۰درجه‌ای دوربین و ریتم‌تند تراولینگ به تصویر درآورد؟
حالا گیرم که ذوق خلاق و جادوی هنرمندانهٔ عِقاد جاهایی شورش را درآورده و تصویری از صدر اسلام در عمق جان‌هامان حک کرده باشد که به این راحتی‌ها جایش را به واقعیت تاریخی ندهد.
۲- از منطقهٔ اُحُد تا مسجدقُبا چندین و چند Shopping Center و Mall بزرگ ساخته شده. مجتمع‌هایی که ده‌ها رستوران و بوتیک و کافه و سالن بولینگ و جواهرفروشی و پارچه‌فروشی و عطرفروشی و اسباب‌بازی فروشی و اغذیه‌فروشی وهزارکوفت‌وزهرمارفروشی دیگر دارند اما یک چیز از همزادهای جهانی خود کم دارند و آن هم سینماست. در عربستان، به دستور نمی‌دانم وزارت اوقاف یا پلیس امربه‌معروف‌ونهی‌ازمنکر هیچ سینمایی وجود ندارد و گاه‌گاهی که چهارتا جوان پیدا شوند و بخواهند هم‌نفس با یکدیگر فیلم تماشا کنند، مجبور می‌شوند آپارات یا ویدئوپروژکتورشان را روی کول بگیرند و دوره بیافتند توی هتل‌های شهر تا چه بشود و هتلی پیدا شود و خطر بکند و سالن اجتماعاتش را در قبال دریافت مبلغی نسبتاً سنگین در اختیارشان قرار دهد. اغلب فیلم‌سازان جوان این کشور نیز برای ادامه فعالیت و حیات هنری خود راهی جز مهاجرت به امارات‌عربی‌متحده و دیگر کشورهای منطقه ندارند.
۳- کندن ۶ کیلومتر خندق؛ به عرض و ارتفاع و عمق چهارونیم‌متر با زبان روزه و آن هم در تابستان حماسه‌ای است که افتخارآفرینی تمدّن مسلمانان و هوشمندی و آزاداندیشی‌شان در بهره‌گیری از پیشنهادهای دیگران را جاودانه کرده است. غصه و حسرت اما آنجاست که بعداز زیارت مساجد سبعه (مساجد خندق) ببینی به‌اندازهٔ [بلاتشبیه] تکّه‌یادگارهای دیوار برلین هم از آن حماسه تاریخی مسلمانان چیزی باقی نمانده است. حتی نکرده‌اند دویست متر از آن خندق را شده از روی نقشه‌های قدیمی و با ابزارآلات جدید دوباره‌سازی کنند.
